Lanckoroński Mikołaj z Brzezia h. Zadora (zm. 1520), cześnik sandomierski, burgrabia krakowski. Ojcem jego był Stanisław, marszałek nadworny (zob.), matką Anna z Kurozwęk h. Poraj, braćmi – Stanisław, wojewoda sandomierski (zob.) i Przecław (zob.). W r. 1479 w semestrze zimowym L. wpisał się w poczet studentów Akad. Krak. Następnie został dworzaninem królewskim, a w r. 1494 objął urząd cześnika sandomierskiego; w r. 1497 zrzekł się tej funkcji na rzecz brata Stanisława, z którym wspólnie trzymał w dzierżawie starostwo dobczyckie (1498) i lanckorońskie (1504). Z początkiem 1501 r. desygnowany przez Jana Olbrachta na posła, wyjechał do Konstantynopola celem zawarcia rozejmu z Turcją. Misja L-ego została uwieńczona powodzeniem i 19 VI 1501 r. sułtan Bajazet podpisał w Konstantynopolu rozejm z Polską. W drodze powrotnej, w związku z wieścią o śmierci Jana Olbrachta, L. został zatrzymany na Wołoszczyźnie. W r. 1503 rozpoczął pracę w kancelarii skarbu kor. Powołany na sejmie piotrowskim (marzec 1503) z Piotrem Kmitą i Jakubem z Szydłowca na szafarza poborów i skarbu kor. był nim też w l. 1504, 1505 i 1506. Nadto w l. 1504 i 1505 pełnił funkcję poborcy w ziemi krakowskiej. Sprawozdanie ze swej działalności złożył na sejmie w Radomiu 29 V 1505 r., przedstawiając rozliczenie z sum, które wpłynęły na jego ręce w l. 1503–4. Za okres późniejszy rozliczył się ponownie przed komisją sejmową 18 III 1506 r. w Lublinie.
W tym okresie działalność L-ego nie ograniczała się tylko do funkcji skarbowych. W r. 1504 posłował z woj. krakowskiego na sejm do Piotrkowa i za poniesione w związku z tym wydatki otrzymał ze skarbu koronnego 15 grzywien. T. r. (2 V) razem z innymi panami pożyczył od rajców krakowskich 1000 fl. na pokrycie wydatków wojskowych. Jego zasługi spowodowały wstawiennictwo senatorów u króla, którzy prosili, aby nagrodził L-ego pierwszą wakującą kasztelanią lub jakimś innym urzędem w pow. sandomierskim albo radomskim. Aleksander Jagiellończyk, doceniając przydatność L-ego i chcąc mu zrekompensować wydatki, jakie poniósł na utrzymanie wojsk na Rusi, najpierw nadał mu w r. 1504 na własność wieś królewską Wróblowice w ziemi przemyskiej, a potem 15 IX 1505 r. zezwolił mu na wybicie z własnego srebra 300 fl. w mennicy królewskiej. Podobny zapewne charakter ekwiwalentu w gotówce i w naturze za świadczenia na rzecz wojsk zaciężnych miały asygnacje dla L-ego z marca n. r. na 300 fl. oraz na pewną ilość soli i aksamitu. W r. 1506 po śmierci Aleksandra wziął L. udział w sejmie elekcyjnym Zygmunta I w Piotrkowie (4–8 XII) i podpisał akt wyboru nowego władcy. Dn. 28 XI 1510 r. za zgodą królewską kasztelan zawichojski Marcin Skotnicki odstąpił mu burgrabstwo zamku krakowskiego, przynoszące 60 grzywien dochodu rocznie. W marcu 1512 r., z polecenia monarchy reprezentując Polskę, uczestniczył w zjeździe przedstawicieli księstwa szczecińskiego, Czech i Moraw we Wschowie, gdzie rozpatrywano sprawy handlowe, szczególnie zaś stanowisko Wrocławia. T. r. jako znawca spraw finansowych towarzyszył wojewodzie lubelskiemu Mikołajowi Firlejowi na sejmik wielkopolski w Kole, gdzie głównym przedmiotem obrad były zagadnienia skarbowe. Od r. 1508 był L. lwowskim poborcą celnym. W r. 1514 nadużył swej władzy, aresztując w pow. przemyskim duży transport wołów, należących do kupców żydowskich ze Lwowa. Król ostro zganił postępowanie L-ego i nakazał zadośćuczynienie kupcom za poniesione straty. L. zobowiązał się zwrócić w ratach pobrane przy tej sposobności nieprawnie 500 fl.
Począwszy od r. 1498 wchodził L. kilkakrotnie w różne spółki szlachecko-mieszczańskie, uzyskujące przywileje na poszukiwania górnicze (1507, 1508). Niezbędny do tych celów kapitał uzyskiwał L. poprzez zastawy dóbr ziemskich, głównie wsi dzierżawionego starostwa dobczyckiego, a także dziedzicznej wsi Wróblowice w ziemi przemyskiej. Musiał nabrać dobrej orientacji w sprawach górniczych i wykazać się inicjatywą, gdyż Zygmunt I, ustanawiając w r. 1517 osobny urząd podkomorzego górniczego (montium regni magister generalis) powierzył go L-emu, oddając mu zarząd kopalń i mennicy. Zrzekł się L. wówczas urzędu burgrabiego. Inwestował odtąd coraz więcej kapitałów w górnictwo, w r. 1519 dostał, do spółki z trzema złotnikami krakowskimi, prawo do założenia płuczki srebra. Przedsięwzięcia te doprowadziły L-ego jednakże do krytycznej sytuacji finansowej i w r. 1519 król zmuszony był zabezpieczyć go listem żelaznym przed wierzycielami, odraczając zarazem na 3 lata spłatę długów. W r. 1519 na mocy uchwały sejmu piotrkowskiego wszedł L. w skład komisji powołanej dla poprawy procesu sądowego. Był fundatorem poliptyku św. Jana Jałmużnika dla kościoła augustianów w Kazimierzu k. Krakowa. W r. 1520 został opiekunem bogatej dziedziczki Anny z Kurozwęk, córki Adama i Jadwigi Tęczyńskiej. L. zmarł w r. 1520. Żoną jego była Katarzyna Stadnicka ze Żmigrodu. Z małżeństwa tego pozostawił L. córki: Agnieszkę, Urszulę, Katarzynę i Beatę, oraz syna Hieronima, późniejszego starostę skalskiego.
Boniecki; Dworzaczek; Genealogia, tabl. 101; Niesiecki; Paprocki; Uruski; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki PAN w Krakowie, cz. I, Oprac. K. Dziwik, Wr.–W.–Kr. 1966 s. 46; – Dutkiewicz J. E., Nowo odkryte malowidło ścienne w dawnym klasztorze augustianów w Krakowie, Zesz. Nauk. UJ, Prace z historii sztuki, Z. 1, Kr. 1962 s. 64–5; Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910 s. 153; Gołębiowski Ł., Dzieje Polski za panowania Jagiellonów, W. 1848 III 1499; Lubomirski T. J., Trzy rozdziały z historii skarbowości w Polsce 1507–1532, Kr. 1868 s. 2; Łabęcki H., Górnictwo w Polsce, W. 1841 I 115–6, 201, 203; Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XV w., W. 1962 s. 161; Papée F., Aleksander Jagiellończyk, Kr. 1949; tenże, Jan Olbracht, Kr. 1936; Pociecha W., Królowa Bona (1494–1557), P. 1949; Rutkowski J., Skarbowość polska za Aleksandra Jagiellończyka, „Kwart. Hist.” R. 23: 1909 s. 64, 65, 69, 70, 72; Zeissberg H., Johannes Łaski, Erzbischof von Gnesnen 1510–1531 und sein Testament, Wien 1874; – Acta Tom., I–III, V; Akta Aleksandra; Album stud. Univ. Crac., I 240; Corpus Iuris Pol., III; Matricularum summ., II–IV; Teki Pawińskiego, I (Liber quitantiarum Aleksandri Regis).
Irena Kaniewska